به گزارش بررسی نیوز، به نقل از ایرنا زمانی که میرزاحسین خان آجودانباشی مقدم در زمان سلطنت محمد شاه قاجار برای یک سری مسائل به لندن سفر کرد در آنجا با باغ وحش آشنا شد و آنرا در بخشی از سفرنامه خود آورد که مورد توجه محمد شاه قرار گرفت اما زندگی به شاه فرصت نداد که باغ وحشی در ایران بنا کند، بعد از فوت محمد شاه، ناصرالدین شاه بعد از سفرش به پاریس و آشنایی با باغ وحش تصمیم گرفت نمونه‌ای از آنرا در کشور بنا کند، در واقع یکی از ویژگی های بارز ناصرالدین شاه این بود که به دنبال الگو برداری از فرنگ بود از این رو زمانی که برای اولین بار به سفر خارجی رفت تحفه‌ای به نام باغ وحش برای ایران به ارمغان آورد.

داستان از این قرار است که چون ناصرالدین شاه با توجه به نوشته های میرزاحسین خان آجودانباشی مقدم اطلاعاتی درباره باغ وحش در ذهنش بود از این رو وقتی به فرنگ رفت تماشا از باغ وحش یکی از برنامه های شاه شد، شاه قاجاری در خاطراتش در این سفر می‌نویسد: امروز بعد از نهار رفتیم به باغ وحش، حسام السلطنه و نصرت الدوله با من در کالسکه نشستند، راه دوری بود، از کوچه‌ها و میدان‌ها و غیره عبور کرده تا رسیدیم به در باغ وحش. معلوم شد، جمعیت زیادی به واسطه روز یکشنبه به باغ وحش آمده‌اند. رئیس باغ که مردی پیر و گوشش هم سنگین بود، آمد. قدری فرانسه می‌دانست، صحبت کردم. زن و مرد زیادی بود. ما از میان کوچه تنگ مرد و زن عبور می‌کردیم.

در ادامه خاطرات شاه قاجار آمده است: خلاصه وحوش این جا را قفس به قفس علیحده از هم جدا ساخته‌اند. چند حیوان عجیب این جا بود که جای دیگر دیده نشده بود. اولاً هیپوپوتام است که اسب دریایی است. چیز غریبی است. سه عدد بود. یعنی یک جفت نر و ماده و یک بچه هم همان جا زاییده بودند. بچه هم خیلی بزرگ بود. ثانیاً میمونی بود، بسیار بزرگ و کریه المنظر به عینه انسان. به خصوص دست و پایش خیلی شبیه به انسان است. صاحبش می‌رقصاند یا زمین می‌زد، می‌ایستاد، حرف می‌زد. انگلیسی بلد بود. جلوجلوی ما راه می‌رفت اما متصل میل داشت، دست هایش را گرفته راه ببرند. جست و خیز غریبی داشت. بندبازی می‌کرد. ثالثاً شیر و روباه بحری است که هر ۲ توی حوض آبی بودند و دور حوض معجر بود. شخصی با زبان فرانسه با آنها حرف می‌زد. بسیار تیز هوش بودند. جثه شیر خیلی بزرگ است. روباهش هم شبیه به شیر بود اما کوچک تر. می‌رفتند زیر آب و مستحفظ صوت (سوت) می‌زد، همان آن از آب بیرون می‌آمدند، روی سکوی حوض نشسته، متسحفظ را ماچ می‌کردند. می‌گفت یک ماچ، دو ماچ، هر چه می‌خواست او را ماچ می‌کردند. بسیار تماشا داشت. رابعاً میمون های خیلی کوچک به قدر موش سلطانیه دیده شد. بسیار غریب. فیل، کرگدن، شیر یال دار، پلنگ سیاه، ببر و غیره، مرغ و طوطی های الوان بودند.

شاه که از فرنگ برگشت مجمع الوحوش ناصری در بخشی از قصر دوشان تپه تهران را برای نگهداری حیوانات تأسیس کرد که می‌توان آن را نخستین باغ وحش مدرن در ایران دانست، در این مکان چهار شیر نر و ماده از کوه های شیراز، سه ببر از مازندران، یک یوز، سه پلنگ از جاجرود، پنج خرس از دماوند، کفتار، بوزینه، یک میمون، الاغ و طاووس نگهداری می‌شد، به مرور به باغ وحش امروزی تبدیل شد.

اکنون ۲۵ باغ وحش و پارک وحش، ۱۸ باغ پرندگان و ۳۴ مرکز نگهداری در کشور وجود دارد که حیوانات زیاد از گونه های مختلف را در خود جای داده است و روزانه پذیرای بازدیدکنندگان زیادی است، البته هر کدام از آنها مشکلات مخصوص به خودشان را دارند که سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از حیات وحش در صدد رتبه بندی آنها است.

چندی پیش معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفته بود: رتبه بندی باغ های وحش با هدف ارتقای کیفیت این مراکز انجام می‌شود.

حسن اکبری تاکید کرده بود: باغ های وحش می‌توانند در حفاظت از گونه های جانوری نقش مهمی را ایفا کنند و گونه‌هایی که در طبیعت منقرض شده‌اند دوباره در باغ های وحش تکثیر و به طبیعت برگردند، به عنوان مثال غزال اوریکس در طبیعت منقرض شده اما در باغ وحش تکثیر و دوباره به طبیعت برگشت همچنین گوزن زرد ایرانی هم همین شرایط را دارد بنابراین فعالیت صحیح باغ های وحش می‌تواند نقش مهمی را در حفاظت از گونه های جانوری ایفا کند.

مسئله دیگر سن حیواناتی است که در باغ های وحش نگهداری می‌شوند، معمولا باغ های وحشی که قدمت بیشتری دارند حیوانات پیرتری هم دارند و هر چند وقت یکبار خبری از تلف شدن یکی از آنها به گوش می‌رسد که همواره با تبعاتی همراه است از این رو سازمان حفاظت محیط زیست از آنها خواسته که وضعیت حیوانات پیر خود را اعلام کنند تا در صورت تلف شدن علت مشخص باشد. این روالی معمول در دنیا است، البته از گونه های پیر با هدف انجام کارهای تحقیقاتی در مراکز علمی نیز استفاده می‌کنند، مزیت دیگری هم دارد اینکه با دانستن وضعیت سن حیوانات در مراکز نگهداری می‌توان تا فرصت هست نسبت به جوان سازی آنها اقدام کرد.

چندی پیش مدیر باغ وحش ارم اعلام کرده بود که ۶۰ درصد حیوانات این مجموعه پیر هستند و قرار است تعدادی از آنها برای انجام کارهای تحقیقاتی به مرکزی علمی در دانشگاه تهران منتقل شوند که رئیس گروه ارزیابی و بهره وری پایدار حیات وحش دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: حیوانات بومی در معرض خطر انقراض باغ وحش متعلق به سازمان حفاظت محیط زیست هستند، بنابراین برای اینکه بخواهند به مرکزی علمی با هدف تحقیق و پژوهش منتقل شوند به مجوز رئیس سازمان محیط زیست نیاز است.

افسانه اصغرزاده افزود: در واقع چون گونه های مد نظر باغ وحش ارم که با هدف انجام کارهای تحقیقاتی و علمی منتقل می‌شوند، پیر هستند و ممکن است در فرایند تحقیقات دارویی به آنها تزریق شود و یا کارهای دیگری انجام شود که منجر به تلف شدن حیوان شود، از این رو روال قانونی جابه‌جایی آنها با اجازه رئیس سازمان محیط زیست انجام خواهد شد.

وی درباره انتقال گونه های پیر باغ وحش ارم به مرکزی تحقیقاتی در دانشگاه تهران گفت: اگر قرار باشد این اتفاق بیفتد و گونه‌ای از باغ وحش ارم با هدف کارهای تحقیقاتی و پژوهشی به مرکزی در دانشگاه تهران منتقل شود، در صورت اخذ مجوز رئیس سازمان محیط زیست مشکلی وجود ندارد، البته این تعامل را با باغ وحش های دیگر هم داریم.

وی اظهار داشت: گاهی ممکن است گونه‌ای غیر بومی متعلق به یک باغ وحش از واحدی به واحد دیگری منتقل شود و یا باغ وحشی پول می‌دهد و یک گونه‌ای را طی فرایند صدور مجوز از واحد مجاز دیگری خریداری می‌کند، در این شرایط دیگر نیازی به مجوز رئیس سازمان محیط زیست نیست و کار از طریق دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان پیگیری می‌شود و کارها با مجوز سازمان و تحت نظارت کامل انجام خواهد شد.

اصغرزاده گفت: برای اینکه کارها به خوبی و بدون اشکال انجام شود در حال تهیه و آماده کردن دستورالعملی برای آن هستیم تا همه چیز شفاف باشد، در واقع مرکزی که درخواست جابه‌جایی دارد باید در زمینه گونه های بومی تعهداتی را بپذیرند و الزامات لازم را رعایت کنند.

وی درباره اینکه گفته شده ۶۰ درصد حیوانات باغ وحش ارم پیر هستند توضیح داد: اینکه گفته شده ۶۰ درصد حیوانات ارم پیر هستند تا حدی جای تأمل دارد اما در مجموع یک سری حیوانات پیر دارد، مثلا گورخر و شامپانزه پیر دارد، ببری هم که به تازگی تلف شد پیر بود و بیشتر از عمر طبیعی زندگی کرده بود بنابراین بهتر بود که به جای درصد، نوع گونه و حیوانات پیر را اعلام می‌شده است. البته عمر بالای حیوانات وحشی نشان دهنده شرایط خوب نگهداری و تغذیه گونه با نظارت بهینه محیط زیست بوده و نشانه خوب و درخوری است.

رئیس گروه ارزیابی و بهره وری پایدار حیات وحش دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: این روالی عادی در باغ وحش های دنیا است که حیوانات پیر خود را اعلام می‌کنند تا اگر تلف شدند و یا مشکلی برایشان پیش آمد علت مشخص باشد که پیر بوده‌اند.

وی درباره سن حیوانات سایر باغ وحش‌ها گفت: ارم چون از باغ وحش های قدیمی ما است از این رو نسبت به باغ وحش های دیگر حیوانات پیرتری دارد، در واقع حیوانات باغ وحش های دیگر چندان پیر نیستند. یعنی آنطور نیست که بگوییم به صورت معنی داری پیر هستند.

اصغرزاده درباره جوانسازی حیوانات باغ وحش‌ها اظهار داشت: باغ وحش‌ها برای روند جوانسازی گونه هایشان می‌توانند به سازمان محیط زیست درخواست بدهند، در واقع ترجیح ما این است حیواناتی که از متخلفان گرفته می‌شود به باغ وحشهایی که با دستورالعمل‌ها و استانداردهای تعیین شده همخوانی دارند، منتقل شوند، فقط کافیست تقاضای خود را به سازمان ارجاع دهند و ما هم مجوز آنرا صادر می‌کنیم.